فرق نمیکند که شما گردشگر ایرانی باشید یا خارجی، آنچه در تمامی سفر های جزء جدا نشدنی سفر به حساب می آید گشت و گذار در بازار های شهر و خرید سوغات و یادگاری هایی از آن شهر است. شهر یزد در این باره سنگ تمام گذاشته است! چه از نظر بازار و چه سوغات، شهر یزد تقریبا برای هر ذائقه ای پاسخی دارد!
خانههاى قدیمى یزد از نظر موقعیت مکانى در جهت قبله قرار دارند. این جهت‌‌گیرى از لحاظ اقلیمى، شرایط را به وجود آورده است تا فضاهاى تابستانى و اتاق‌هاى زمستانى به طرزى مفید پیرامون حیاط مرکزى قرار گیرند.
حیاط مرکزى، اصلى‌ترین فضاى خانههاى یزدى است. حوض آب در وسط حیاط قرار گرفته است و باغچه‌ها و «تریشه‌ها»ى دور تا دور آن، با درختانى که نیاز کمى به آب دارند همچون انار، انگور، انجیر، و پسته علاوه بر ایجاد زیبایى و سرسبزى خانه و تأمین سایه و خنکى هواى آن، خشکى هوا را نیز مى‌کاهند. به عبارتى، همهٔ عناصر متشکلهٔ خانه یزدى دست به دست هم مى‌دهند تا اقلیمى کوچک و قابل زیست براى انسان فراهم سازند. حیاط خانههاى یزدى مکانى براى انواع بازى‌هاى محلى، سرگرمى و تفریح کودکان و نوجوانان است.
در بیشتر خانه‌ها قدمی یزد ، زیرزمین وجود دارد که به عنوان فضاى زندگى تابستانى و محل نگهدارى مواد خوراکى یا انبار از آنها استفاده مى‌شود. طراحى زیرزمین‌ها به گونه‌اى است که از طریق ارتباط با بادگیر، حیاط، جوى آب و باغچه، در تابستان گرم منطقه شرایط مساعد و محیطى آرام و مطبوع را براى استراحت ایجاد مى کند. سر در ورودى خانه‌ها نیز نمایانگر تشخص و منزلت اجتماعى صاحب خانه است. نام و یاد خداوند به صورت‌هاى مختلف بر سر در خانه براى تبرک نقش مى‌بندد. کوبه‌هاى در خانه‌ها (مثل سایر شهرهاى قدیمی) معمولاً به دو صورت متفاوت بر دو لنگه در نصب مى‌شوند که هر یک با توجه به نوع صداى آن به خانم‌ها و آقایان اختصاص دارد. از فضاى پشت بام خانه نیز در شب‌هاى تابستان براى استراحت استفاده مى‌شود.
باغ دولت آباد یکی از قدیمی ترین باغ های شهر یزد است و نکته منحصربفرد و جالب درباره آن وجود بادگیری به طول ۳۳/۸ متر بر روی عمارت باغ است که بلندترین بادگیر خشتی دنیا شناخته می شود.
باغ دولت آباد یزد در فهرست آثار ملی و هم در لیست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و از ارزشمندترین جاذبه های ایران به شمار می رود. قدمت باغ به اواخر دوره افشاریه برمی گردد زمانی که محمد تقی خان بافقی که از خاندان خوانین یزد بود دست به ساخت این باغ زیبا زد. او در ابتدا قبل از اینکه قسمت های مختلف باغ را بسازد به فکر آبیاری درختان و گل های باغ بود برای همین با حفر قناتی به طول ۶۵ کیلومتر، آب را از مهریز به محل این باغ در یزد منتقل کرد. این قنات بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد و از ترکیب ۵ رشته قنات به وجودآمده است. سرچشمه قنات ارتفاعات مهریز بود که در طول مسیر ۶۵ کیلومتری اش بخش هایی از زمین مهریز را آبیاری می کرد و چند آسیاب آبی را به راه می انداخت امروز اما دیگر از این قنات برای آبیاری باغ استفاده نمی شود و به جای آن از چاه نیمه عمیق مجاور استفاده می شود.
خانه های خرابه ی در کنار دخمه زرتشتیان جای که در قدیم برای استراحت کسانی که مرده های خود را بدرقه می کردند ساخته شده بودند که خیله نام دارند.
در آن زمان خبری از آب لوله کشی نبود. به همین دلیل به هزینه یک زرتشتی نیکوکار چاه آب “رحیم آباد” برای استفاده ساکنین پرورشگاه حفر شد که حدود ۱۱۰ پله داشت. برداشت مداوم آب از چاه کاری دشوار بود به همین دلیل محوطه گاورو نیز توسط فرد خیرمند دیگری در شرق ساختمان پرورشگاه ساخته شد. به این ترتیب پر کردن مخزن آب انبار راحت تر بود. استفاده از نیروی انسانی برای پر کردن مخزن سخت بود به همین دلیل برای این کار از گاو بهره می بردند. گاو در مسیر شیب دار(شیب ملایم) کنار چاه آب به صورت رفت و برگشت سطل را از آب پر می کرد. به این صورت که وقتی گاو به بالای شیب می رسید، “دَلو” (ظرفی سطل مانند که از آن برای برداشتن آب از چاه استفاده می شد.) داخل چاه می رفت و با پایین آمدن گاو
یکی از محله های تاریخی شهر خشتی، محله فهادان می باشد با بافتی تاریخی که اکثر دیدنی های شهر در دل آن جای گرفته است. در کوچه پس کوچه های محله فهادان، خانه لاری ها و زندان اسکندر و بناهای تاریخی دیگر دیده می شود. در لا به لای این آثار خشتی تاریخی، خانه ای قرار دارد که کمتر گردشگری آن را دیده است. این خانه به خانه هنر یزد معروف می باشد.
قدمت خانه هنر به به دوره قاجار باز می گردد و یکی از خانه های مجموعه تاریخی ملک زاده است. ملک زاده ها در این خانه، چهار نسل زندگی کرده اند و در سال 1379 به نام خانه تاریخی مهدی ملک زاده به ثبت ملی ایران رسیده است.
عواملی که موجب جذابیت این خانه تاریخی شده قدم زدن در گالری و تماشای تابلوهای هنری هنرمندان، نوشیدن نوشیدنی های سنتی در کافه خانه هنر، دیدن بافت تاریخی شهر جهانی یزد از پشت بام این خانه و خرید صنایع دستی از غرفه های صنایع دستی خانه هنر می باشد. خانه هنر یزد به بام یزد معروف است.
خورجین بافی یکی از شاخصه های هنر فرش بافی است و در گروه تخت بافت ها مانند گلیم،زیلو،جاجیم،پالاس یا پلاس وبه نوعی پالاز می باشد.
در ساختار تخت بافت ها تنها تار وپود وجود دارد که عامل اصلی ایجاد نقش در آنها نیز می باشد به استثنای جاجیم که تار عامل ایجاد نقش در آن است.
در میان گرایش ها و شاخه های هنر فرش بافی گرایشی وجود دارد به نام «لبافی» لبافی یکی از زیر شاخه های تخت بافی می باشد که خود متشکل از خورجین بافی و طناب بافی و پالان دوزی می باشد که امروزه خورجین بافی و طناب بافی کاربرد بیشتری دارد که هر چند تعداد لبافان در اردکان روبه کاهش است که باید همت و حمایت بیشتری در این مورد و دیگر هنرهای صنایع دستی اتخاذ شود.
در بافت خورجین اجباری در استفاده از نوعی خاص از مواد اولیه و مصالح نیست ،اما معمولأ از نخ پنبه ای برای بافت خورجین استفاده می شود جدا از الیاف پنبه و پشم در بافت خورجین از تکه های پارچه نیز استفاده می شود به این گونه که :
تکه های پارچه یا به نوعی همان سر قیچی را به صورت نوار در آورده و به عنوان پود استفاده می کنند. خورجین ها در ابعاد متنوع بافته می شوند:
1.خورجین های بزرگ برای حیوانات که پالان دوزی هم یکی از شاخصه های آن است.
2.خورجین های مخصوص موتورسیکلت و دوچرخه که در ابعاد متنوع بافته می شوند.
3.خورجین های مخصوص انسان که این نوع خورجین به دودسته تقسیم می شوند:
الف :خورجین های «یک لت» خورجین یک لت دارای بند مانند
سرو دوقلو که اهالی زرتشتی نشین آن را سرو دوتا می گویند و مدرسه و آتشکده ودخمه از مکانهای دیدنی این روستا است.
سرو دوقلو مبارکه یکی از چهار میراث طبیعی شهرستان تفت است که در تاریخ ۲۵/۸/۱۳۸۸ به شماره ثبت ۶۹ در فهرست آثار طبیعی به ثبت رسیده که قدمت آن ۵۵۰سال سال تخمین زده اند و در نزدیکی آنها بقایای آتشکده کوچکی مشاهده می‌‌شود. سرو اول: ارتفاع ۱۵متر ارتفاع ناحیه تشکیل دهنده تاج ۷۰/۲ محیط ۵/۳متر قطر تقریبی تاج۴/۹متر سرو دوم : ارتفاع۱۵ ارتفاع ناحیه تشکیل دهنده تاج ۵۰/۲ محیط ۳متر قطر تقریبی تاج ۵۰/۸ متر
بازاری زیبا با قدمتی چندین ساله در کنار مسجد جامع ، مسافران زیادی را مجذوب خود می کند مسافرانی که با بوی نم کاهگل و هنر دست هنرمندان یزدی وارد این بازار می شوند، تا زیبای این بازار را نظاره گر باشند.
