۱۹
اسفند
زرتشتیان از جمله اقلیت های مذهبی‌اند که دارای آداب و رسوم خاصی هستند. پیروان زرتشتیان بناهایی را می‌ساختند که آنها را مخصوص به خودشان می‌پنداشتند و آداب و رسوم خود را در این بناها اجرا می‌کردند. از جمله این بناها، قبرستان زرتشتی‌ها در یزد است که دارای آداب و رسوم خاصی برای مردگان زرتشتی هاست.
گور دخمه زرتشتیان یزد که به نام های برج خاموش و برج سکوت معروف است، در شهر یزد در منطقه ای به نام صفاییه و روی یک کوه کم ارتفاعی قرار دارد که نام این کوه، کوه دخمه است که جزو آثاری است که بسیاری از مردم از آن بازدید می‌کنند.
در این قبرستان طبق آداب و رسوم زرتشتی‌ها، اجساد مرگان را در آن قرار می‌دادند تا خوراک لاشخورها شوند. درون این قبرستان که به شکل گودالی است، سوراخی قرار دارد تا بعد از اینکه لاشخورها اجساد را خوردند استخوان ها در دورن این چاه ریخته شود. در زمان های دور حدود نیم قرن پیش این آداب و رسوم که مردگان را در جایی مانند دخمه بریزند ممنوع بود و حالا زرتشتیان اجساد خود را در کنار این دخمه که قبلاً خوراک لاشخورها بود دفن می‌کنند.
دور قبرستان زرتشتی ها در یزد دیواری ضخیم و به شکل برج که بسیار محکم و با دوام است، قرار دارد و پله هایی بسیار سطح زمین را به این قبرستان هدایت می‌کند.
این مستند داستان مردمان شهری است کهن ،که مردمانش نیک می اندیشند؛ زیباترین شهر خشتی جهان؛ یزد! این مستند به بخش بزرگی از تاریخ، فرهنگ، آیین و معماری یزد می‌پردازد و بخشی از آن به زرتشتیانی که سالیان در یزد زندگی می‌کنند، پرداخته شده است. پرسه‌ی همگانی تیرماه، بخشی از جشن سده در این مستند به تصویر درآمده است.
بخشی از نیایش زرتشتیان را در آتشکده‌ی یزد و بخش بیشتری از آن در پیر چک‌چک فیلمبرداری شده است.
عرضه قلیان نذری به تعداد زیاد در مراسم روضه خوانی، منزل.. در یزد، این سبک پذیرایی در این مراسم قدمتی بالای ۱۰۰ساله دارد.
یزد دیارعزیزانی است که دین را با تعهد ، علم را با تخصص و عمل را با تلاش و کوشش عجین ساخته اند و ازاین رو ست که یزد دارالعباده و دارلعلم ایران نام گرفته است و یزدی هرجا پا نهاده این فرهنگ را درطبق اخلاص به دیگران ارائه کرده و مایه آبادی و آبادانی شده است.
یکی از از این شاهکارها ، قنات تاریخی و کهن زارچ است که در طول مسیر طولانی خود زمینه بهره مندی مجاوران خودرا به اشکال مختلف فراهم نموده . ایجادپایاب های محلی ، حفر سرداب های منازل و ساخت آسیاب آبی در مسیر این قنات و سایر قنات های استان به وفور دیده می شود.
از جمله آسیاب های آبی یزد ، آسیابی است که در محله کوشک نو و در پشت دروازه این محله درکنار حسینیه ، آب انبار ، بازارچه ی این محل قراردارد. آسیابان کوشکنو آقای غلامعباس طاحونه دار که این میراث را از اجداد خود به ارث دارد می گوید : چرخ این آسیاب تا اواخر دهه 40 با استفاده از نیروی آب قنات می چرخیده است و روزانه 250 من گندم را آرد می کرده است.
از ویژگی های منحصر به فردآسیاب کوشکنو این است که بر محل تلاقی سه قنات صدری ، اله آباد و زارچ واقع شده است ، تنوره آن 16 متر عمق و 3 متر قطر داشته است و برای نوررسانی و تهویه این محل 7 نورگیر در آن تعبیه شده است.
این آسیاب مانند سایر آسیاب ها دارای بخش های مختلفی از جمله آغل ، پایاب ، محل استراحت مراجعین و ...است که امروز این کاربری ها را ندارد .
"حسن شهاب نیا" فرزند این آسیابان پیر ، میراث اجدادی خویش را بازسازی و با ایجاد 85 پله و پیمایش قریب 100 متر امکان بازدید از این محل را در عمق 22 متری زمین فراهم نموده است.
با توجه به موقعیت جغرافیایی این آسیاب که در یکی از محلات قدیمی یزد و درکنار برج و مسیر اصلی زندان اسکندر قراردارد و با عنایت به مجموعه ارزشمند بافت قدیم کوشکنو و قدمت 3500 ساله قنات زارچ این محل می تواند به یکی ازاماکن مهم گردشگری استان تبدیل شود .
اقامتگاه بومگردی سلامت شریف آباد در بافت تاریخی شریف آباد اردکان یزد واقع شده است
این حمام تاریخی و معروف یزد که به آن گرم خانه یا گرمابه ی نور هم می گویند، حاکم آن دوره یزد به اسم محمدتقی خان بافقی در سال ۱۲۱۲ هجری قمری دستور بنای آن را داد. این بنا که مساحت آن ۱۱۷۰ متر مربع است ۹۰۰ متر مربع زیر بنای آن است. خوانین یزد خاندانی مشهور بودند که این محمدتقی خان سرسلسله ی این خاندان بود و در این شهر حکمرانی می کرد.
حمام خان یزد در میدان خان و در کنار مجموعه خان یزد قرار دارد و این حمام قسمت های گوناگونی را شامل می شود که بخش های گاوروتون، شاه نشین، خزینه از آن جمله است و امروزه جزء آثار معماری و تاریخی شهر تاریخی و زیبای یزد است. این بنا که مراحل ساخت آن تدریجی بوده، سال ۱۲۲۴ هجری قمری بازسازی و مرمت شده است.
این حمام به دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار تعلق دارد و چون مختص استفاده اعیان و بزرگان شهر در آن دوره بوده است به حمام خان شهرت یافته است.
حمام تاریخی خان در شهر زیبای یزد و در خیابان قیام واقع شده و سه مسیر دسترسی دارد. میدان خان، بازارچه کاشی گری و قسمت مسکونی اطراف حمام که علاقمندان به بازدید از این حمام تاریخی می توانند یا از تقاطع جنوبی خیابان امام خمینی وارد بازار مسگرها شوند و پس از عبور از بازار وارد میدان خان شده و در انتهای میدان به کوچه ای می رسند که حمام در آن دیده می شود. و یا اینکه از سمت خیابان قیام به طرف مسجد ملا اسماعیل رفته و حمام تاریخی خان را در اطراف مسجد ملا اسماعیل ببینند.
آسیاب کوشک نو در گذشته از طریق قنات زارچ که که در حال حاضر یکی از قناتهای فعال و حائز اهمیت استان یزد است، تأمین و تغذیه میشده است.
قنات زارچ، از جمله جاذبههای تاریخی استان یزد و نشانه تلاش و پشتکار مردمان این استان است که سال 93 در فهرست آثار ملی کشور ثبت و در حال حاضر پرونده آن در حال ارسال به یونسکو برای ثبت جهانی است.
وجود چهار راه قناتهای یزد، محل عبور قناتهای صدری، زارچ و اله آباد، عمیقترین تنوره با عمق 16 متر در دل زمین و تونلهای پیچ در پیچ، از جمله ویژگیهای آسیاب آبی کوشک نو یزد محسوب میشود.
دخمه‌ها خواه ساخته شده بدست انسان خواه برآمده از عوارض طبیعی بگونه‌ای آرایش می‌یافتند تا دسترسی گوشتخواران به مردار ساده شود؛ بدین منظور بیشتر آنها فاقد سقف یا میان فضا و در خارج سکونتگاه شهری و روستایی و معمولاً بر فراز بلندی‌ها ساخته می‌شده‌اند.با گذر زمان و تغییرات دین زرتشت عملکرد دخمه‌ها پیچیده‌تر شد و وظیفه متلاشی کردن گوشت و نسج مردارها از درندگان به پرندگان (با تدابیری مانند مرتفع کردن دخمه یا محدود کردن دسترسی درندگان) مانند دخمه داریوش کبیر در نقش رستم شیراز و از پرندگان به نور عوامل طبیعی (مانند گنبد کاووس در استان گلستان) تغییر یافت. بیشتر دخمه‌ها را دور از آبادی بر فراز تپه‌ها می‌ساختند، آنها برجی استوانه‌ای شکل بودند که از سنگ ساخته می‌شدند تا از جنس خاک نباشند. بیشتر آنها شاید دری هم نداشته‌اند و با نردبان به درونشان می‌رفتند. تخته سنگی طبیعی می‌یافتند و مرده را به آن می‌بستند، سپس کرکس‌ها و لاشخورها بدان هجوم می‌آوردند و کالبد مرده را به جز استخوان‌ها می‌خوردند و پاک می‌کردند. در میان این برج، چاله‌ای بوده که استخوان‌های بازمانده مردم عادی در آن می‌ریختند و استخوان بزرگان و توانمندان را در «استودان» یا «اسدانه» نگه می‌داشتند. در هندوستان به جای «استودان»، «استوپه» دارند.
