۲۳
اسفند
شولی یزدی و مستر تیستر در یزد
برج و باروهای یزد را می توان به عنوان مهم ترین آثار تاریخی ایرانی دانست که در شهر یزد بنا شده است. عمر بالای این بنا و مقاومت آن در این شهر از مهم ترین آثار دانش بالای ایرانیان در زمان دیلمیان و پس از آن اتابکان می باشد.
برج و باروهای یزد که در خیابان سید گل سرخ این شهر واقع شده است در واقع یکی از زیباترین و مهم ترین بناهای تاریخی است که برای محافظت مردم شهر از دست غارتگران و کسانی ساخته شده است که می خواستند به یزد حمله کنند. این بنا امروزه به جاذبه ای تاریخی تبدیل شده است که بازدید از آن خالی از لطف نیست.
بنای اولیه مسجد جامع یزد در زمان آل بویه با نام مسجد عتیق ساخته شده است که در طی سالها بخش های دیگر نیز به مسجد اضافه شده اند و مسجد جامع نو نام گرفته است. پس از چند سال این دو بنا با هم ادغام شدند و نام بنا به مسجد جامع یزد تغییر کرد. مسجد عتیق ۳ در اصلی داشته که به بخش های صفه مقصوره، بازار کلاه دوزان و مدرسه کمالیه باز می شده است. مکان مسجد عتیق در قسمت شمال شرقی محوطه مسجد کنونی قرار دارد. در سال ۷۰۲ در کنار این مسجد، بخش هایی مثل مقصوره و گنبد اضافه شدند. آن هنگام فرش های نفیسی نیز از تبریز به یزد آورده شد و مسجد را مزین ساختند. دوباره چند سال بعد روی کاشی های مسجد آیات سوره فتح نوشته شد و محراب را با کاشی ها تزئین کردند و بخش شبستان زمستانی نیز به مسجد اضافه شد.
یکی از نیایشگاه های زرتشتیان آتشکده است که در آن آتش در یک جایگاه ویژه دیده می شود و نیایش ها از جمله خواندن اوستا و گات ها در آن و در برابر آتش صورت می گیرد.
آتشکده یزد در دوران پهلوی اول ساخته شده و ارزش بسیاری برای زرتشتیان دارد. این مکان با نام آتشکده وَرهُرام نیز شناخته می شود و آتش مقدس ورهرام در آن قرار دارد.این آتش ۱۵۰۰ سال شعله ور مانده است. یک حوض درست رو به روی ساختمان اصلی قرار دارد. یکی از ویژگی های آتشکده ها، حضور آب در کنار آنهاست که در ساختار همه این بناها دیده می شود. ساختمان اصلی آتشکده در میان حیاط و بر روی سکویی قرار دارد و با پیمودن 8 پله می توان به ورودی آن رسید. حیاط آتشکده نیز سرسبز است و درختان سرو و کاج در آن خودنمایی می کنند. جلوی ساختمان اصلی سرستون های سنگی قرار دارند و پای دیوارها با سنگ های گلدار مزین شده است که همگی کار هنرمندان اصفهانی هستند. آتشکده‌ها ساختمان هایی ساده و بدون زرق و برق هستند و معمولا تزییناتی در هیچ یک از آنها به چشم نمی خورد. آتشکده یزد نیز از همین قاعده پیروی کرده است.
سفیدگری عبارتست از سفید کردن ظروف مسی با قلع، که بعد از خرید و قبل از استفاده و یا هر دو سال یک بار انجام می‌شود. معمولاً بعد از خرید مس یا هر دو سال یکبار که ظروف به مرور زمان سفیدی خود را از دست می‌دهند و رنگ آنها تیره می‌گردد آن را جهت سفید کردن به سفیدگر می‌دهند.
ویژگی دیگر باغ‌های ایرانی وجود عمارتی به نام کوشک یا کاخ در وسط باغ است که در باغ دولت آباد قسمت هشتی و بادگیر (که به گفته‌ای بلندترین بادگیر جهان به ارتفاع 33 متر و 80 سانتی‌متر است) در مرکزیت باغ واقع شده است که باد از طریق پره‌های بادگیر و تنوره آن به صورت مجتمع بر روی حوض آب که در زیر بادگیر قرار دارد هدایت شده و مانند کولر آبی اتاق‌ها و فضاهای مجاور تابستانی را خنک می‌کرده است. مکانیزم و عملکرد این بادگیر هشت وجهی به گونه‌ای بوده که باد خنک ورودی در صورت بسته بودن درب اتاق زیر بادگیر و با ایجاد فضای خلأ باد گرم که چگالی کمتری داشته از وجه خلاف ورود باد به خارج هدایت می‌شده و در نتیجه موجب مطبوع شدن هوای منطقه زیرین بادگیر می‌شده است.
این بنا از سه شاه‌نشین با درهای مشبک، اتاقک بادگیر، هشتی و دو اتاق پستو تشکیل شده و شکل کلی بنا به یک هشت‌ضلعی شبیه است. سقف قسمت میانی (هشتی) اثر استاد حاجی علی اکبر آخوند است و کاربندی بسیار زیبایی دارد. بخش بیرونی محل استقرار کاروان‌ها و رسیدگی به امور حکومتی است و شامل جلوخان و سردر، تالار آیینه، عمارت تهرانی، دو بازارچه، آب انبار عمومی می‌شود. آن‌چه این باغ را از میان باغ‌های ایرانی متمایز ساخته، بادگیر مرتفع آن است که با ۳۳٫۸ متر بلندترین بادگیر خشتی جهان شناخته شده است و از دیگر خصوصیات این بادگیر هشت‌ضلعی بودن آن است که باعث می‌شود باد در هر جهت به راحتی و به سرعت به قسمت زیرین هدایت شود. از سوی دیگر، در زیر این بادگیر حوضی قرار دارد که وزیدن باد به سطح آب حوض، هوای خنکی را در داخل بنا ایجاد می‌کند.
طرح باغ دولت آباد یکی از اصیل ترین و بدیع ترین طرح های باغ رسمی ایرانی است. سطح باغ به دو بخش با محیط مستطیل با ابعاد 116 در 274 متر و 104 در 278 متر ، تقسیم می شود که به صورت عمود بر هم قرار گرفته اند. محور تقارن مستطیل بزرگتر - محور اصلی باغ- در راستای شمالغربی- جنوبغربی با زاویه 30 درجه نسبت به محور غربی- شرقی قرار می گیرد. محیط مستطیل بزرگتر باغ "اندرونی" را شکل می داده که در واقع باغ خصوصی و اقامتگاه خانواده بوده است. محیط مستطیل کوچکتر که در سمت شمال قرار دارد ، محدوده ی باغ بیرونی را مشخص می کند. این باغ که باغ "بهشت آیین" نامیده می شود ، محل برگزاری تشریفات حکومتی و مراسم ورزشی بوده است.
یزد از جمله شهرهایی هستند که شور حسینی در آنها به شکلی متفاوت دیده می‌شود. مراسم نخل گردانی و سوگواری امام حسین (ع) در شهر قناعت و قنوت و قناعت، هرساله صدها نفر از عاشقان حسینی را با تور یزد به این شهر می‌کشاند. جالب است بدانید که این شهر به دلیل شهرت مراسم سوگواری‌اش به حسینیه ایران نیز معروف است.
از مهمترین رسوم عزاداری در یزد می‌توان به نخل گردانی اشاره کرد. نخل که سازه‌ای چوبی است، در واقع نمادی است از تابوت امام حسین (ع) که مردم آن را به دور حسینیه‌ها می‌چرخانند و تشییع می‌کنند. آماده کردن نخل‌ها برای ایام عزاداری و آذین بندی آن، در دوران قدیم، با فراخوان بین اهالی محل انجام می‌شد.
دربهای ارسی در جهت قائم باز و بسته می‌شود و کارایی فضا را تا حد قابل توجهی افزایش می‌دهد؛ علاوه بر آن، کاربرد شیشه‌های کوچک رنگی مانع تابش نور شدید خورشید به داخل عمارت می شود. رنگ‌های قرمز، سبز، آبی و سفید شیشه‌ها علاوه بر این که با انعکاس نورخورشید، زیبایی خاصی به عمارت می‌بخشد، سبب دور شدن حشرات مزاحم نیز می‌شود. این شیشه‌های رنگی مانند شیشه‌های رفلکس امروزی کار دید به خارج از اتاق را فراهم می‌سازد و مقدار روشنایی روز و نور خورشید را به طور قابل ملاحظه‌ای تعدیل می‌سازد و این مورد نیز از جمله راهکارهایی است که انسان در مقابله با خشونت طبیعت در این بخش از سرزمین ایران اندیشیده است.
